Çocuklarda alt ıslatma sorunu, nedenleri ve tedavisi

Çocuklarda alt ıslatma; sıkça görülen, çeşitli fiziksel ya da psikolojik sebeplere bağlı olan ciddi bir sorundur. Çocuklar birçok nedene bağlı olarak alt ıslatma sorunu (tıp lügatındaki ismiyle enurezis) yaşarlar. Bu nedenler, çocuğun fiziksel ve psikolojik gelişimini olumsuz yönde etkilediğinden, alt ıslatma, tedavi gerektiren bir sorun olarak ele alınır. Fakat uzmanlara göre konunun, çocuklarda alt ıslatma ‘sorunu’ olarak ele alınabilmesi için çocuğun yaşı da önem taşır. Yani henüz mesane kontrolünü sağlama yetisine sahip olacak yaş aralığında olmayan çocuk için alt ıslatmanın bir ‘sorun’ olarak değerlendirilmesi yanlıştır.

Enürezis iki şekilde sınıflandırılır. Birincil(primer) enürezis ve ikincil(sekonder) enürezis. Primer enürezis, çocukta mesane kontrolünün çeşitli sebeplerle hiç gelişmemiş olmasıdır. Sekonder enürezis ise, çocukta mesane kontrolü gelişmiş olup herhangi bir sebeple(yeni kardeş, okula başlama gibi ağırlıklı olarak psikolojik sebeplerle) mesane kontrolünü kaybetmesidir. Peki; çocuklarda alt ıslatma (enürezis) ne zaman bir sorun olarak ele alınır; çocuklarda alt ıslatma sorununun nedenleri nelerdir; çocuklarda alt ıslatma sorunu nasıl tedavi edilir?

Çocuklarda alt ıslatma ne zaman bir ‘sorun’ olarak ele alınır?

Çocuklarda alt ıslatma konusunun bir sorun olarak ele alınabilmesi için en önemli ayırt edici, çocuğun yaşıdır. Uzmanlara göre, çocuklar gündüz mesane kontrolünü ortalama 2 buçuk yaşında kazanırken, gece mesane kontrolünü ortalama 5 yaşında kazanıyorlar. Bu yaş sınırı ortalama 5 olarak belirtilse de, erkek çocuklarda 6; kız çocuklarda 5 yaş olarak ön görülüyor.

Çocuklarda alt ıslatma sorunundan söz edebilmemiz için, çocuğun 5 yaşından büyük olması öncelikli belirleyicimizdir. Çünkü belirttiğimiz gibi çocuklarda mesane kontrolü ortalama 5 yaşında sağlanıyor. Haliyle 5 yaşın, çocuklarda alt ıslatma konusunda sınır olarak kabul edilmesi, çocuklarda mesane kontrolünün gece ve gündüz olmak üzere tam sağlanması beklenen yaş olmasıyla ilgilidir.

5 yaşından küçük bir çocuk, henüz mesane kontrolünü gece ve gündüz olmak üzere tam olarak sağlayamadığından, alt ıslatma bu dönemlerde normal kabul edilir. 5 yaşından büyük bir çocuk içinse alt ıslatma, kaynağı tespit edilmesi gereken bir hastalık/sorun olarak ele alınır.

Çocuklarda alt ıslatma sorununun nedenleri nelerdir?

Çocuklarda alt ıslatma sorununun nedenleri temel olarak iki kaynağa bağlanır: Fiziksel ve psikolojik. Fiziksel nedenler çocuğun vücudunda gelişen herhangi bir rahatsızlığın, mesane kontrolü sağlayamamasına neden olması ile ilişkilendirilir. Psikolojik nedenler ise, çocuğun yaşadığı travmalar, baskı, şiddet vb.. durumların neticesinde ortaya çıkar. Hastalığın bu iki temel kaynağı dışında ise, genetik faktörlerin de önemli ölçüde etkiye sahip olduğu uzmanlarca gözlemlenmiş.

1) Fiziksel nedenler

Fiziksel nedenlere baktığımızda; böbrek ve mesane rahatsızlıkları tabi ki ilk sırada yer alır. Böbreklerde fonksiyon bozukluğu, taş veya kum çökeltisi, damarlarda darlık ya da çatlama vb.. gibi birçok ilgili rahatsızlık çocuklarda bu soruna neden olabilmektedir.

Diyabet hastalığı bulunan çocuklarda da özellikle küçük yaşlarda sıkça karşılaşılan sorunlardandır.

Bunların yanı sıra bağırsakları, mesaneyi, böbrekleri ve idrar yollarını etkileyen çeşitli enfeksiyonlar,mikroplar ve parazitler de çocuklarda alt ıslatma sorununa neden olabilmektedir.

2) Psikolojik nedenler

Bu başlık altında ele alınabilecek ilk ve en önemli konu, şüphesiz tuvalet eğitimi. Tuvalet eğitiminde hatalı, baskıcı, korkutmaya yönelik yaklaşım, çocuklarda alt ıslatma sorununun ötesinde ileriki yaşantısında kişilik bozukluğu gibi psikolojik rahatsızlıklara da sebep olur. Sağlıklı bir tuvalet eğitimi süreci geçirmeyen çocuklarda, gece ve gündüz alt ıslatma sorunu görülebilir.

Çocuklar yaşadıkları travmalardan, hatta günlük yaşamlarının, günlük olağan seyrinin fazla dışına çıkmasından çok kolay etkilenirler. Bu yüzden de böyle durumlar karşısında psikolojik durumlarının fiziksel tepkisi olarak alt ıslatma sorunu yaşayabilirler.

Alt ıslatma sorunu aile içi şiddet ve baskı gören çocuklarda da sıkça görülmektedir. Çocuklar gördüğü şiddetin psikolojik etkisiyle fiziksel kontrolünü kaybedebilir. Böyle durumlarda fiziksel kontrol sağlayamayan çocuklarda, alt ıslatma sorunu görülür. Aile içi tüm sorunlar doğrudan doğruya çocuğu etkilemektedir.

Bir diğer önemli psikolojik neden ise, çocuğun, ailesinden yeteri kadar ilgi ve sevgi görememesidir. Kimi zaman aileye katılan yeni üyenin üzerinde yoğunlaşan ilgi, kimi zaman anne ve babanın yapısal duruşu, çocuğun böyle hissetmesine neden olabilir. Çocuk ailesinden göremediği sevgi, ilgi ve şefkat yoksunluğunu genellikle ailesine farklı şekilde ifade edemediğinden kendisini bu yolla ifade ederek, bir bakıma ilgi çekmek ister.

Çocuğun fobileri de alt ıslatma sorununa neden olabilir. Okul fobisi, karanlık fobisi vb.. birçok fobide, çocuk, bu fobilerine maruz kaldığı durumlarda alt ıslatma sorunu yaşar. (Mesela; okul fobisi olan bir çocuk, okula gitmek üzere kapıdan çıkarken altını ıslatabilir.)

Başarı ve başarısızlık da çocukların psikolojisine fazlasıyla etki ediyor. Okulda, derslerinde, ilgilendiği spor veya farklı bir sosyal aktivitede sürekli başarısızlık yaşayan çocuk, alt ıslatma sorunu yaşayabilmektedir.

Çocuğun psikolojisini etkileyen bunlar gibi daha birçok durum çocukta enürezis gelişmesine neden olabilir.

Genetik faktörler

Çocuklarda alt ıslatma sorunun başlıca sebeplerinden biri de genetik faktörlerdir. Uzmanlara göre çocuklarda alt ıslatma, ebeveynlerin de bu sorunu yaşayıp yaşamamasıyla yakından ilgili. Öyle ki; rakamsal olarak bakıldığında, genetik faktörlerin etkisi apaçık görülüyor: Ebeveynlerden biri, çocukluk döneminde bu sorunu yaşamışsa, çocukta görülme olasılığı %44; ebeveynlerin ikisi de çocukluklarında bu sorunu yaşamışsa, çocukta görülme olasılığı %77. Yakın derece akrabalar da genetik faktörlerde etkili oluyor.

Çocuklarda alt ıslatma sorununun tedavisi

Çocuklarda alt ıslatma sorununun tedavisinde ilk ve kesin kural, çocuğa sabırlı, hoşgörülü ve anlayışlı olmaktır. Cezalandırıcı, baskıcı, öfkeli bir yaklaşımdan kesinlikle sakınılmalıdır.

Tedavide birinci yöntem, evde, çocuğu baskılamadan alınacak önlemlerle sağlanan davranışsal yöntemdir. Bu yönteme göre;

• Çocuğun gece yatağa girmeden iki saat öncesine kadar sıvı alımı kısıtlanır.
• Gece yatağa girmeden hemen önce tuvalete götürülür.
• Gece uyku sırasında uyandırılarak tuvalete götürülür.
• Kuru kalktığı günlerde ödüllendirilir.
• Gündüz belli aralıklarla tuvalete götürülür.
• Gündüz kuru kaldığında ödüllendirilir.

Temel mantığa baktığımızda, çocuğa olumlu, teşvik edici ve doğru davranışı pekiştirici bir yaklaşımda bulunulduğunda bu sorunla baş etmede önemli bir adım atılmış oluyor. Yani ilk adım, çocuğu rahatlatmak ve korkutmaktan kaçınmak.

Bunun yanı sıra psikolojik temelli enüreziste, sorunun tespiti ve çözümü de bu yönde olumlu bir adım olacaktır. Örnek gösterecek olursak; aile içinde anne baba kavgaları vb.. geçimsizliklerin çocuğa yansıtılmaması, çocuğun omuzlarına taşıyabileceğinden büyük sorunlar yüklenmemesi gerekir. Bu yönde her şeyden önce anne babanın alacağı profesyonel yardım ile doğru ve sağlıklı adımlar atılması mümkün olacaktır.

Çocuklarda alt ıslatma sorununun tıbbi tedavisinde hastalık, tüm yönlerden incelenir. Bunun için; fiziksel muayene, laboratuvar tetkikleri, çocuğun ruhsal durumu, aile içi durum ve ailenin yaklaşımı incelenerek sonuç değerlendirilir ve bu yönde tedaviye başlanır.

İlaçlı tedavi genellikle sorun fiziksel kaynaklı ise kullanılır. Çocuklarda alt ıslatma fiziksel bir sebebe bağlı ise, o sebebin ortadan kaldırılması hastalığın çözümlenmesini sağlayacaktır.(Örnek: İdrar yolu enfeksiyonundan kaynaklanan enürezis olduğunda, idrar yolu enfeksiyonu tedavi edildiğinde enüreziste de iyileşme görülecektir.)

*Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır. 5 yaşından büyük çocuklarda alt ıslatma durumunun sık görülmesi halinde bir uzmana danışılmasında yarar vardır.