Akran Zorbalığı / Akran İstismarı Nedir?
Akran zorbalığı; bir çocuğun, kendisinden fiziksel olarak nispeten daha iri ve güçlü, genellikle yaşça büyük olan çocuk(ların); baskı, şiddet, alaycı tutum ve yaklaşımlardan oluşan ve tekrarlanan davranışlarına maruz kalmasıyla ortaya çıkıyor. Tekrarlanan davranışlar olması bakımından akran çatışmasından ayrılıyor. Birçok çocuk akranları tarafından bu zorbalığa maruz kalıyor. Zorbalığa maruz kalan çocukta, fiziksel, psikolojik, sosyal açılardan derin izler oluşabiliyor. Ebeveynleri en çok endişelendiren konulardan biri olan akran zorbalığı nedir? Çocuğum akran zorbalığı yaşıyor, ne yapmalıyım? Bu gibi sık sorulan sorularla ilgili, ailelere öneriler içeren yazıda; zorbalığın türleri, zorbalığa maruz kalan çocuğa etkileri, fark edilmesi gibi konular üzerinde duracağız.
Akran Zorbalığı mı, Akran Çatışması mı?
Akran çatışması; her çocuğun birbiriyle ilişkilerinde yaşayabileceği, geçici olan, çözülmesi için çaba sarf edilen bir durumdur. Dolayısıyla bir nedene bağlı, yaşandığında çocuklarda pişmanlık hissi yaratan, güç üstünlüğü bulunmayan durumları ifade eder. Akran çatışmasında amaç karşı tarafa güç üstünlüğü sağlamak değil, bir problem üzerine çatışmaktır. Taraflar duygusal olarak birbirine eşit durumdadır. İki taraf da bu çatışmaya isteksiz olarak girmiştir ve durumdan hoşnutsuzdur. Oysa zorbalıkta, kasıtlı bir rahatsızlık verme amacı, güç gösterisi, baskı, şiddet, alay davranışları bulunmaktadır. Zorbalık yapan taraf empati kuramamaktadır. Ona göre sorunların çözümü; şiddet, alay, küçümseme gibi davranışlarla sağlanır ve karşısındaki bunu haketmektedir. Dolayısıyla bu davranışlarından ötürü suçluluk ya da pişmanlık hissetmez, davranışlarının sorumluluğunu almaz. Böylece sistematik olarak bu davranışlarını sürdürmeye devam eder. Dolayısıyla bu davranışlar sık sık tekrarlanmaktadır. Üstelik durdurulmadıkça dozunun arttırılması konusudur.
Akran zorbalığının sözel, fiziksel, siber ve sosyal zorbalık olmak üzere farklı türleri bulunmaktadır.
Sözel Zorbalık (Sözel Akran Zorbalığı):
Küfür, hakaret, alay, tehdit etmek, dalga geçmek, küçük düşürücü sözler söylemek, aynı şekilde cinsel içerikli sözler söyleyerek istismar etmek, isim(lakap) takmak, aşağılamak sözel zorbalıktır. Çocuk bir akranı ya da bir grup tarafından; dış görünüşü, giyimi, kuşamı, duruşu, medikal ürün kullanması(gözlük, işitme cihazı vs) ile ilgili sürekli alaycı sözlerle, lakaplarla, aşağılanmalarla karşılaşıyorsa sözel zorbalığa maruz kalıyordur. Aynı şekilde, bedensel özellikleri (boy, kilo, diş yapısı, saç şekli, göz yapısı, kulak yapısı vs.) ya da konuşma biçimi ile ilgili alaycı söz ve hakaretlerle karşılaşıyorsa, sözel zorbalığa uğruyordur.
Fiziksel Zorbalık (Fiziksel Akran Zorbalığı):
Fiziksel zorbalıkta ise, zorbalık yapanın zarar veren fiziksel tacizleri ifade edilmektedir. Isırmak, saç çekmek, tükürmek, vurmak, itmek, dürtmek, çekmek, tırmalamak, haraç kesmek, dövmek, tokatlamak, tekmelemek, bir yere kapatmak, eşyalarına zarar vermek(defterini yırtmak, karalamak, kalemini kırmak, montunu yırtmak vs. gibi) ya da eşyalarına el koymak gibi davranışların tümü fiziksel zorbalıktır.
Sosyal Zorbalık:
Sosyal konu, durum ve alanlarda uygulanan zorbalık türüdür. Kişiyi dışlamak, yok saymak, sosyal alanlarda utandırmak, gıyabında dedikodu çıkartmak, arkadaşlarla arasını bozmak, arkadaşlık etmesini engellemek, bir otoriteye haksız yere şikayet etmek gibi davranışları içermektedir.
Siber zorbalık:
Günümüz teknoloji dünyasında bir diğer zorbalık türü de elbette siber zorbalık. Siber zorbalık, dijital teknolojiler vasıtasıyla; sosyal medya vb. mecralarda, hedefteki kişiyi özellikle psikolojik açıdan çok olumsuz etkileyecek davranışlardır. Korkutma, tehdit, taciz, küçük düşürme, utandırma gibi saldırgan davranışları içermektedir. Sosyal medyada hedef kişinin mahrem ya da küçük düşürücü bir fotoğrafını ya da videosunu yaymak. Kişinin gıyabında yalan yanlış bilgiler yaymak. İncitici, korkutucu ya da taciz içeren mesajlar yollamak. Kişinin hesabını kullanarak başkalarına türlü kötü içeriklere sahip mesajlar göndermek gibi davranışlar siber zorbalık davranışlarıdır. Genellikle diğer zorbalık türleri ile birlikte sürdürülmektedir. Fakat siber zorbalıkta geride kalan dijital izler, ip ucu niteliği sağlar; zorbalığın ortaya çıkmasında faydalı olur.
Çocukların psikolojisini ciddi anlamda etkileyen böyle bir durumda çocuğunuz içine kapanır. Bazı belirtilerle baş etmekte zorlandığı bu durum hakkında ipuçları verecektir. (Bkz: Psikolojisi Bozuk Çocuğun Belirtileri) Bu nedenle çocuklarımızda yaşanan davranış değişikliklerini göz ardı etmemek; bunları dikkatlice takip etmekte yarar vardır.
Sık sorulan sorular
Akran zorbalığı baskın özellikleri ve genelde akranlarına göre iriliği ile dikkat çeken bir çocuğun ya da bir grubun bir diğer çocuğa ya da gruba sistematik olarak uyguladığı zorbaca davranışlar ile ortaya çıkan durumdur. Sistemlidir, süreklidir, kasıtlı olarak karşıdaki akranı ezmek üzmek amaçlanır. Bu bakımdan akran çatışmasından ayrılır. Oysa akran çatışması en açık ifadeyle iki akranın herhangi bir nedenle kavga etmesidir. Bu kavga iki tarafı da üzer, kasıt yoktur. Akran zorbalığı için bir örnek verecek olursak; lakap takmak, dış görünüşle ilgili alaycı ifadeler kullanmak ve bunları sürekli olarak tekrarlamak sayılabilir.
Akran zorbalığı, farklı türleri bulunan (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, sosyal zorbalık, siber zorbalık) geniş bir konu alanıdır. Dolayısıyla akran zorbalığı olarak ifade edilebilecek çok sayıda davranış bulunmaktadır. İçerikte detaylı olarak ele aldığımız akran zorbalığı türlerinden yararlanarak oluşturduğumuz belli başlı akran zorbalığı davranışları şu şekilde sıralanabilir:
Sözel: Küçük düşürücü, hakaret, cinsellik ya da tehdit içerikli sözler söylemek,
Fiziksel: Isırmak, saç çekmek, tükürmek, vurmak, itmek, dürtmek, çekmek, tırmalamak, haraç kesmek, dövmek, tokatlamak, tekmelemek, bir yere kapatmak, eşyalarına zarar vermek(defterini yırtmak, karalamak, kalemini kırmak, montunu yırtmak vs. gibi) ya da eşyalarına el koymak vs.
Sosyal: Kişiyi dışlamak, yok saymak, sosyal alanlarda utandırmak, gıyabında dedikodu çıkartmak, arkadaşlarla arasını bozmak, arkadaşlık etmesini engellemek, bir otoriteye haksız yere şikayet etmek vs.
Siber: Korkutmak, tehdit, taciz, küçük düşürmek, utandırmak, sosyal medyada hedef kişinin mahrem ya da küçük düşürücü bir fotoğrafını ya da videosunu yaymak, gıyabında yalan bilgiler yaymak; incitici, korkutucu ya da taciz içeren mesajlar yollamak, kişinin hesabını kullanarak başkalarına türlü kötü içeriklere sahip mesajlar göndermek vs.
Akran zorbalığı türleri; Sözel Zorbalık, Fiziksel Zorbalık, Sosyal Zorbalık ve Siber Zorbalık olarak dört başlıkta ele alınmaktadır.
Akran zorbalığı özellikle, henüz empati duyguları gelişmemiş olan çocuklarda ve duygusal iniş çıkışlar ile kendini gösterme duygularının en yoğun olduğu ergenlerde yaygın olsa da ne yazık ki yetişkinler arasında da rastlanabilmektedir. Özellikle küçük yaşlarda ve ergenlikte zorbaca davranışları bulunanların fark edilmemesi, göz ardı edilmesi, bir şekilde müdahalesiz kalınmaları nedeniyle ileriki yaşlarında da söz konusu davranışlarının yerleşmiş bir davranış olarak devam ettiği bilinmektedir.
Dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi Türkiye’de de akran zorbalığına sıkça rastlanmaktadır. Özellikle metropol şehirlerde yaygınlığı fazla olan bu durumun, üzerinde dikkatle durulması gereken bir konu olduğu aşikardır.
Elbette. Zorbalık türlerinin en yaygın görüldüğü yaş grupları arasında ergenlik dönemi de bulunmaktadır.
Siber zorbalık türü kapsamında ele alınan sosyal medya zorbalığı, hemen her yaş grubunda karşılaşılan ciddi bir zorbalık türüdür. Çok farklı siber zorbalık davranışları ile karşılaşılmaktadır. Kimi zaman taciz, kimi zaman tehdit, kimi zamansa mahrem bir fotoğrafın paylaşılması örnek gösterilebilir. Her yaşı çok kötü etkilemekle birlikte, özellikle küçük ve ergen yaş gruplarında çok yıkıcı etkileri olabilir.
Akran zorbalığı sonuçları akran zorbalığının türlerine bağlı olmaksızın özellikle psikolojik açıdan oldukça yıkıcı olabilir. Zorbalığa uğrayan çocukta; içine kapanma, sessizlik, ürkek ve çekingen vücut dili, süreklilik gösteren korku hali vb. durumlar gözlemlenebilmektedir. Ayrıca gece kabusla uyanma, yatağı ıslatma, yorgunluk, iştahsızlık vb. fiziksel sorunlar da oluşabilmektedir. Çocuğun kendine güveni zedelenir, kendisini insanlardan soyutlama eğilimindedir, arkadaş edinmekte zorlanmaya başlar, güven problemi oluşur.
Cinsel akran zorbalığı başlı başına bir zorbalık türü olmamakla birlikte, tüm zorbalık türlerinin kapsamına girmektedir. Yani hem sözel zorbalıkta hem fiziksel zorbalıkta, hem sosyal ve hem de siber zorbalıkta cinsel zorbalık davranışları görülebilmektedir. Örnek olarak sözel zorbalıkta, mağduru, taciz içerikli söylem ya da lakap vb. durumlara maruz bırakmak; fiziksel zorbalıkta, kişiyi fiziksel olarak taciz etmek(dokunmak, temas etmek, sıkıştırmak vb.) ya da siber zorbalıkta kişinin müstehcen fotoğraf ya da videolarını ele geçirerek bunları çeşitli dijital platformlarda yayınlamak vs. gibi davranışlardan söz edilebilir.
Öncelikle dikkatli olmak, sorumluluğumuzdaki çocuğu iyi gözlemlemek, dinlemek, ona güvenmek çok önemlidir. Çocuktaki en küçük davranış değişikliklerini bile dikkatli ve hassas şekilde takip etmek gerekir. Herhangi bir durum tespit edildiğinde öncelikle resmi kurumlar devreye sokulmalıdır. Mağdur için de psikolojik olarak profesyonel bir yardım almak yararlı olacaktır.
Kaynak: https://www.mentalhelp.net/articles/bullying-and-peer-abuse/ https://www.nirengidernegi.org/tr/akran-zorbaligi/
